Bilgisayarlarda ki yapılar kullanıcıların isteklerine ve işletim sisteminin verdiği imkanlara göre değişiklik gösterebilir. Örneğin bir bilgisayarda tek bir işletim sistemi olabileceği gibi birden fazla işletim sistemi de çalıştırılabilir. Bu makalede Pardus işletim sisteminin kurulumunu Window(s) işletim sisteminin kullanıldığını ve sadece Pardus kullanılacağını varsayarak anlatmaya çalışacağız.
Ön Hazırlık
Windows(r) işletim sistemi “C” adında bir bölüme kurulu olarak gelir. Daha sonra kullanıcı isteğine göre “D” diskini oluştur. Genel de kullanıcılar bu D diskini kişisel verilerini barındırmak için kullanırlar. Bilgisayarımıza sadece Pardus’u kurmak isteğimizde kurulumda disk biçimlendirme yapılacağından, eğer kaybedeceğimiz verilerimiz varsa D diskimize alalım ve kurulumu C diskimize gerçekleştirelim. Pardus kurulumdan sonra D diskimize erişim izini vereceğinden hiç bir veri kaybı yaşamadan kurulumu gerçekleştirmiş oluruz. Eğer yine de içim rahat etmez, kurulumda yanlışlık yapabilirim endişeniz varsa bilgilerinizi ayrıca farklı bir ortama(Harici Disk gibi) alabilirsiniz.
DVD-USB’den Başlatma ve Canlı Pardus
Bilgisayarın hangi ortamdan açılacağı bilgisi bios ekranından değiştirilir. DVD’den kurulum için de bios’da değişikliğe ihtiyaç duyulur. Bios ekranı yeni teknoloji bilgisayarlarda UEFI olarak gelmektedir. Daha sonra UEFI-BIOS ayrımı ve kullanımına değineceğiz. Fakat şimdi bios üzerinden anlatmaya devam edelim.
Oluşturduğumuz Pardus DVD’sini bilgisayara yerleştirip yeniden başlatalım. Açılırken siyah ekranda ayarlara müdahale edilebilmesi için F2, F12, Dell gibi(Bilgisayardan bilgisayara değişiklik gösterebilir) bir tuş gösterilir.
Bu tuşu ekrandan okuyarak tıklayalım. Ekranda içerisinde Boot geçen başlıkta açılış seçenekleri listelenir.
Ekrandaki yönergelerle DVD seçeneğini ilk açılış sekmesine taşıyalım. “Esc” tuşuna basalım, kaydetmek için onay isteyecektir, onay vererek devam edelim. Bu aşamadan sonra bilgisayar DVD’den başlayacak ve canlı pardus sistemi açılacaktır.
Canlı pardus, kurulum yapmadan pardus işletim sistemini deneme imkanı veren bir yapıdır. DVD üzerinden çalışan sistem kurulu sisteme göre yavaş çalışacaktır. Ayrıca ram bellekden çalıştığı için üzerine kaydedeceğiniz veriler bilgisayar yeniden başlatıldığında kaybolacaktır. Kısacası Pardus’u kurmadan denemek için canlı pardus’u kullanabilirsiniz.
Daha önceki pardus versiyonlarında canlı pardus sistemi ile kurulan sistem ayrıydı. Dolayısıya her iki sistemi ayrı ayrı indirmek zorundaydınız. 2013 versiyonu ile birlikte bu ayrım ortadan kaldırıldı. Canlı pardus ile bilgisayarı başlattığınızda ekranın sol üst köşesinde Sabit Disk’e Kur şeklinde bir simge göreceksiniz. Bu simgeye tıklayarak kuruluma başlayabilirsiniz.
Kurulum Başlıyor
Klavye ok tuşları “Pardus Kurumsal 2013.BT KDE 686″ seçeneği üzerine gelip enter tuşuna basalım. Bu ekranda gördüğünüz 486 ve 686 değerleri işlemcinizin çekirdek sürümü ile alakalı rakamlardır. 32 bit sürümünü üzerinden anlatıldığı için bu ekran ile karşılaştık. İndirdiğiniz sürüm 64 bit ise bu rakamlarla karşılaşmazsınız. Sadece normal mod ve güvenli mod seçenekleri bulunur.
Not: Şayet komut satırına atar ve kullanıcı adı-şifre isterse her ikisine de “pardus” girerek devam edin. Daha sonra komut satırına “startx” yazarak grafik arayüze geçin. Kurulumdan sonra ekran kartı driverini resmi internet sitesinden indirerek kurulumu gerçekleştirin.
Pardus canlı sistem indirdiğiniz arayüze hangisi ise(KDE , Gnome vb.) o arayüz ile açılacaktır. Ekranda ki “Sabit disk’e kur” butonuna tıklayarak kurulumu başlatalım.
İlk olarak bilgisayarımızdaki diskleri gösteren (Yukarıda) ekran açılacaktır. Bu ekranda görünen diskler donanım olarak sahip olduğunuz disklerdir. Disk içerisinde oluşturduğunuz birimler değildir. Bir harici disk’i veye bir usb belleği bilgisayara taktığınızda bu ekranda farklı bir isimle isimlendirilecektir. Kısacası diskler fiziksel olarak listelenir. Kurulum yapılacak diski seçerek ilerleyelim.
Bir önceki ekranda fiziksel olarak listelenen disk’in bu ekranda bölümleri listelenir.
Not :Tüm birimleri biçimlendirmeyi düşünüyorsanız “Bölümleri düzenle”ye tıklayın. Verilerinizi barındıran diskinize dokunmayın! Diğer birimlerin üzerine birer birer sağ tıklayın ve silin. Daha sonra uygula butonuna tıklayarak değişiklikleri uygulayın.
Kurulum yapacağınız diski belirlediyseniz diskin üzerine sağ tıklayarak o diski kurulum diski olarak belirleyin.
Diskinizin görünüm aşağıdaki gibi olacaktır.
Not : Birimlerin tamamını sildiyseniz bu alanda disk tek parça halinde görünecektir. Aynı işlemleri onada uygulayın.
Üzerine sağ tıklayarak kök dizini belirleyin.
“İleri” butonuna tıklayarak devam edelim. Kullanıcı bilgilerinizi isteyeyecektir. Kurulum esnasında şifreyi basit ve sadece sayılardan oluşturun. Herhangi bir klavye uyumsuzluğunda sıkıntı yaşamazsınız. Kurulumdan sonra şifrenizi istediğiniz gibi değiştirebilirsiniz.
İleri” butonuna tıklayarak devam edelim.
Her işletim sistemi kendi önyükleyici(Grub) ayarlarını kendisi kurar. Bazı işletim sistemleri bu kurulumu size sunmaz ve kendisinden önce kurulan hiçbir işletim sistemini tanımazlar. Pardus ise kendi önyükleyicisini kurduğunda bütün sistemleri okur ve karşınıza getirir. Kısacası kurulumdan sonra hangi işletim sistemini açmak istiyorsunuz şeklinde bir ekran ile karşılaşmak için gelen ekranda “Grub’ı Kur”‘ onay işaretini tıklayarak devam edelim.
Son olarak bu ana kadar yapılan değişiklikleri gösteren bir ekran açılacaktır. Eğer herhangi bir değişiklik yapılmayacaksa “Kur” butonuna tıklayarak kurulumu başlatalım.
Kurulum yaklaşık 10-15 dakika arası sürecektir. Birçok işletim sistemi kurulum esnasında kullanıcıya herhangi bir işlem yaptırmaz. Pardus kurulumunda ise gönül rahatlığı ile bir taraftan kurulum devam ederken diğer taraftan pardusu keşfetmeye başlayabilirsiniz. Fakat dikkatli olun kurulum heran bitebilir.
Kurulum tamamlandıktan sonra bilgisayarı yeniden başlatmanızı isteyen bir önerge çıkacaktır. Bilgisayar onay verdikten sonra yeniden başlatılmaz, yeniden başlatma işini size bırakır.
Özet geçmek gerekirse birinci yazımızda GNU/Linux hakkında bilgi vermiştik. İkinci yazımızda ise Pardus ve Pardus işletim sisteminin kurulumundan bahsetmiştik.
Bu yazımızda kaldığımız yerden devam ediyoruz.
Bir işletim sistemini kurduktan yapılması gereken ilk işlemler temel ayarları yapmaktır. Bu temel ayarlar, masaüstü ortamını kendimize göre özelleştirme, ihtiyacımız olan ek programları kurma, ihtiyaç duymayacağımız programları sistemden kaldırma ve internet bağlantısını yapma gibi temel işlemleri içermektedir.
Bu yazımızda bu işlemlerin nasıl yapıldığına değineceğiz.
1. Pardus İşletim Sisteminde Temel Yaralar
Pardus, Linux tabanlı bir işletim sistemi olduğu için diğer GNU/Linux tabanlı işletim sistemleri ile aynı temel özelliklere sahiptir. Pardus projesi ile birlikte Pardus işletim sistemi için geliştirilen özgün araçlar/yazılımlar mevcuttur. Geliştirilen bu araçlar/yazılımlar diğer açık kaynak kodlu yazılımlardan farklı sayılmaz. Dolayısı ile daha önce herhangi bir GNU/Linux dağıtımı kullanmış olan bir kişi rahat bir şekilde Pardus üzerinde de istediği işlemleri yapabilmektedir.
Windows kullanıcıları ilk defa Pardus ile tanıştıkları zaman biraz zorlanabilmektedirler. Elbette ki bunun temel nedeni Windows ortamında kazanılmış alışkanlıkların Pardus işletim sisteminde aranmasıdır. Her ne kadar temel konularda tüm işletim sistemleri benzer özelliklere sahip olsalar da her işletim sisteminin kendine özgü mantığı ve bu mantık etrafında oluşturulmuş kuralları vardır. Linux tabanlı bir dağıtımı rahat bir şekilde kullanmak için bu işletim sisteminin püf noktalarını bilmek son derece önemlidir. Bu temel özellikleri öğrenen bir kullanıcı diğer birçok özelliği sezgisel olarak öğrenebilmektedir.
2. Pardus Masaüstü Yönetimi
GNU/Linux projesinin en önemli artılarından birisi hemen hemen her alanda aynı işi yapan ve farklı özelliklere sahip birçok ürünü barındırmasıdır. Bu durum masaüstü yönetim araçları için de geçerlidir. Masaüstü yönetim araçları, kullanıcılarının bilgisayarda yaptıkları işlemlerin görsel halde gerçekleştirilmesini sağlayan arayüzlerdir. Bu arayüzlere çeşitli özellikler kazandırılarak komut satırından yapabilecek her türlü işlemin masaüstü ortamlarından da yapılmasını sağlanmaktadır.
Linux/Unix türevli işletim sistemlerinde en çok kullanılan iki masaüstü ortamı KDE ve GNOME dur.
Pardus işletim sisteminde masaüstü ortamı olarak KDE kullanılmaktadır. KDE'nin 4 sürümü ile masaüstünde plasma adı verilen teknoloji kullanılmaya başlanmıştır. Bu teknolojide masaüstünde bulunan tüm öğeler plasma teknolojisi ile geliştirilmiş birer programcıktır. Uygulama başlatma menüleri, paneller ve panellerde bulunan görev çubuğu gibi araçlar buna dahildir.
Masaüstünde çoğu kullanıcının ilk yapmak istediği işlemlerden birisi duvar kağıdını değiştirmektir. Masaüstündeki boş bir yere faremizin sağ tuşu ile tıklayıp ve açılan menüden "Görünüm Ayarları" bölümüne tıkladığımızda Duvar Kağıdı bölümünden duvar kağıdımızı değiştirebiliriz. Burada istersek Pardus'un ve KDE'nin kendine has duvar kâğıtlarından birini, ya da bilgisayarımızda kayıtlı istediğimiz bir duvar kâğıdını masaüstümüze arka plan olarak ayarlayabiliriz.
Şekil 1:Duvar kâğıdını değiştirme
3. Uygulama Başlatma menüsü
Windows'taki Başlat menüsünün Pardus'taki karşılığı bir plasma programcığıdır ve genellikle Pardus menüsü olarak bilinir. Bu menüden bilgisayarımızda yüklü olan tüm programlara erişebiliriz. Bunun yanında birçok sistem ayarına buradan direk erişebiliriz.
4. Görev Çubuğu: Panel
Windows'taki Görev Çubuğu'nun Pardus'taki karşılığı Paneldir. Panel, Plasma çalışma alanının bir parçasıdır. Paneldeki her bir eleman, panele eklenip çıkarılabilen birer programcıktır. Panelin sağ başında bulunan düğmeyi kullanarak panele programcık ekleyip çıkarabilir ve panele ilişkin her türlü ayarlamayı yapabilirsiniz. Panelin bu özelleştirilebilir özelliği kullanıcılar için esneklik sağlamaktadır.
Şekil 2:Panel
5. Dosya yöneticisi: Dolphin
Dosya yöneticisi bilgisayarımızda var olan dizinler (klasörler) arasında hızlı ve rahat bir şekilde dolaşmamıza imkân verir. Dosya sisteminde, dizinlerde gezinti için KDE masaüstünde öntanımlı olarak Dolphin dosya yöneticisi kullanılmaktadır.
6. Depolama Aygıtları ve Bilgisayarım
Windows işletim sisteminden Pardus işletim sistemine geçen bilgisayar kullanıcılarının en çok aradığı öğelerden birisi Bilgisayarım simgesidir. Windows masaüstündeki Bilgisayarım simgesinin işlevsel olarak Pardus'ta tam bir karşılığı olmamakla birlikte bu işlevi Dolphin dosya yöneticisi karşılamaktadır. Pardus'ta bilgisayarınızdaki herhangi bir klasöre çift tıklayarak Dolphin dosya yöneticisini açabiliriz. Dolphin arayüzünde sol tarafta bulunan Konumlar paneli aracılığıyla bilgisayarımızdaki sabit disk bölümlerine, USB belleklere, CD/DVD gibi ortamlara kolayca ulaşabilir ve birçok işlemi yapabiliriz.
Şekil 3:Dolphin ve Aygıtlar
Burada önemli bir noktaya değinmemiz gerekecektir. Eğer CD/DVD sürücünüzde herhangi bir medya yoksa Dolphin'de CD/DVD ile ilgili herhangi bir seçenek gözükmeyecektir. Ayrıca Dolphin dosya yöneticisinde, depolama aygıtları Windows'taki gibi C: ya da D: gibi harfler ile adlandırılmaz.
7. Dosya ve Dizin hiyerarşisi
Windows sistemlerde, her bir veri depolama aygıtının kendi kök dizinleri vardır (C, D dizinleri gibi), UNIX ve Linux sistemlerde ise tek bir kök dizin vardır. Diğer tüm disk bölümleri veya aygıtlar kök dizinin altında birer dosya olarak yer alırlar. Bu durum Windows kullanıcılarının ilk anda anlamakta en çok zorlandıkları konudur. Bu nedenle yeni kullanıcılar, belgelerini ve diğer disk bölümlerini nerede arayacaklarını bilemeyebilir.
Pardus gibi Linux temelli işletim sistemlerinde tek bir tek kök dizin vardır. Tüm dosya ve dizinler tüm dosya ve dizinler "/" işaretiyle gösterilen kök dizinden başlayarak hiyerarşik bir şekilde yer alırlar. Sabit disk bölümleri, USB bellek, CD/DVD gibi çeşitli depolama ortamlarına yukarıda anlatıldığı gibi Dolphin dosya yöneticisindeki Konumlar çubuğu üzerinden kolayca erişilebileceği gibi dizin hiyeraşisinde /media ya da /mnt dizinleri üzerinden de ulaşılabilir.
Şekil 4: Ev dizini
Bizler burada yeni bir kullanıcı için gerekli olan temel bilgileri vereceğiz. Dolayısı ile Pardus ve diğer GNU/Linux dağıtımlarında çok sayıda dizin olmasına rağmen bizler sadece birkaç tane temel dizine değineceğiz.
Kök dizin altında bulunan home dizini içinde, sistemdeki her bir kullanıcı için kullanıcı adını taşıyan bir dizin bulunur. Örneğin /home/hakan altında hakan kullanıcısına ait dosyalar bulunur. Linux dünyasında bu dizinlere o kullanıcının Ev Dizini (Home) denilir. Kullanıcı, sisteme giriş yaptıktan sonra buradaki dosyalara ulaşır ve yapılan tüm işlemlere ait dosyalar burada tutulur. Ayrıca bu yapıda root (sistemdeki en yetkili kullanıcı) hariç bir kullanıcı diğer kullanıcının dosyalarına erişemez. Bu durum GNU/Linux işletim sistemlerinin önemli bir özelliğidir.
8. Gizli dosyalar
Windows'ta olduğu gibi Pardus'ta da normal ayarlar ile göremediğimiz gizli dosyalar vardır. Pardus'ta gizli dosyaları görüntülemek için Dolphin dosya yöneticisinde Görünüm > Gizli Dosyaları Göster yolu izlenir. Eğer bir dizin ve altındaki tüm dizinler için gizli dosyaları görünür hale getirmek istiyorsak ya da bilgisayardaki tüm dizinlerdeki gizli dosyaları görünür hale getirmek istiyorsanız bunun için gerekli ayarlamayı Görünüm > Görünüm Özelliklerini Ayarla yolunu izleyerek gerçekleştirebiliriz. Pardus işletim sisteminde bir dosyayı gizli hale getirmek istediğimizde yapmamız gereken tek işlem dosya adının önüne nokta (.) koymaktır. Örneğin .kitap.txt adına sahip bir dosya Pardus işletim sisteminde gizli bir dosyadır. Ve bu dosya ekranda gözükmeyecektir.
9. Program kurulumu
Pardus ile çalışırken ihtiyacımıza bağlı olarak yeni bir program kurmak isteyebilir veya işimize yaramayacağını düşündüğümüz bir programı bilgisayarımızdan kaldırmak isteyebiliriz. Öncelikle şunu belirtmek faydalı olacaktır. Windows ortamında kurulan bir paket Pardus ortamında çalışmayacaktır. Çünkü Pardus işletim sisteminin mimarisi Windows’tan ve diğer birçok işletim sisteminden tamamen farklıdır. Dolayısı ile Pardus işletim sisteminde bir program kurmak için Pardus işletim sistemine uyumlu olan paketi indirmek ve kurmak gerekecektir. Ayrıca Pardus işletim sisteminde kullanabileceğimiz hemen hemen tüm programlar depo adını verdiğimiz ve internet ile erişebileceğimiz paket sunucularında tutulmaktadır.
Pardus'ta paket (yazılım) kurma, güncelleme ve kaldırma işlemleri Paket Yöneticisi aracılığıyla yapılır. Paket Yöneticisi Pardus'un yazılım depolarında arama yaparak bulduğumuz paketleri kurmamızı, bilgisayarımızda var olan paketlerin yeni sürümleri çıkmışsa güncellememizi ve gerek duymadığımız yazılımları bilgisayarımızdan kaldırmamızı sağlar.
Paket Yöneticisine birkaç farklı yoldan ulaşabilirsiniz. Biz burada iki tanesine değineceğiz.
• Pardus menüsü > Uygulamalar > Sistem > Yazılım Ekle ve Kaldır yolunu izleyerek,
• (Alt + F2) yaparak açılan kutucuğa paket yöneticisi yazarak ulaşabiliriz.
Bu bölümden daha önce de belirttiğimiz gibi yeni bir paket kurabilir, var olan bir paketi güncelleyebilir veya sistemimizden tamamen kaldırabiliriz.
Şekil 5:Paket Yöneticisi
Ayrıca şunu da belirtmekte fayda vardır. Wine adını verdiğimiz ücretsiz bir uygulama ile Windows işletim sistemleri için hazırlanmış .exe uzantılı programları Pardus işletim sistemi üzerine kurabiliriz. Bazı programlar bu işlem ile sağlıklı bir şekilde kurulup kullanılabilirken bazı programlarda çeşitli kurulum veya çalışma sorunları meydana gelebilmektedir.
10. Pardus Sistem Ayarları
Sistem Ayarları, KDE'nin denetim ve ayar merkezi arayüzüdür. Pardus'ta Sistem Ayarları, hem KDE'nin ayar modüllerini hem de Pardus'a özgü sistem yönetim araçlarını bünyesinde barındırmaktadır. Pardus 2008 ve önceki sürümlerde kullanılan TASMA kontrol merkezi, Pardus 2009'da yerini Sistem Ayarlarına devretmiştir.
Sistem Ayarları ile klavye/fare ayarlarından ekran kartı yapılandırmaya, sisteme yeni kullanıcı ekleyip çıkartmaktan açılış ayarlarına, pencere temasından simge seti değiştirmeye kadar akla gelebilecek her türlü yapılandırma işlemleri gerçekleştirilebilir. Ayrıca yazılımın arayüzünde bulunan arama kutucuğu kullanarak istenilen ayar modülüne kısa yoldan ulaşabilir.
Sistem Ayarları'nı açmak için aşağıdaki yollardan biri takip edebilirsiniz.
• Pardus Menüsü > Bilgisayar > Sistem Ayarları yolu izlenerek, Klasik menü biçimi kullanılıyorsa Pardus > Ayarlar > Sistem Ayarları yolu izlenerek ulaşılabilir.
• Klavyeden (Alt + F2) tuşlarına basılarak açılan kutucuğa sistem ayarları yazılarak ulaşılabilir.
11. Pardus Ağ Ayarları
Ağ Ayarları programı, bilgisayarınızdaki ağ bağlantı donanımını kullanarak (ADSL ve 3G üzerinden) İnternete, yerel ağa veya kablosuz ağlara bağlanmanıza olanak sağlar. Bu araca Sistem Ayarları üzerinden erişebilirsiniz.
Şekil 6:Ağ Ayarları
Ağ yöneticisini KDE masaüstünden kolayca yönetmek amacıyla Ağ Yöneticisi Programcığı adlı bir plasma programcığı geliştirilmiştir. Bunu masaüstüne veya panellere ekleyerek ağ ayarları görevlerine daha hızlı erişim sağlayabilirsiniz.
